Հնեվանք վանական համալիր

Դեբեդ գետի խոշորագույն վտակներից՝ Ձորագետի աջ ափին է գտնվում Հնևանքը։ Այն իրենից ներկայացնում է տարբեր ժամանակներում կառուցված վանքերի համալիր, որը կարևոր դեր է ունեցել ժամանակի կրոնական, կրթական ու կազմակերպչական կյանքում։ Ներկայիս կիսավեր համալիրի կազմում եղել է երեք եկեղեցի, գավիթ, բնակելի, տնտեսական և օժանդակ շինություններ։ Համալիրից մոտ 50 մ. դեպի արևելք գտնվում է մեծաչափ երկհարկանի շինության մնացորդներ, որն ունի մեծ թվով դռներ և պատուհաններ: Ամենայն հավանականությամբ այս շինությունը ծառայել է որպես վանքի միաբանության կացարան:

Գլխավոր եկեղեցին՝ ըստ ուսումնասիրությունների կառուցվել է 7-րդ դարում։ Գմբեթային հատվածի անցումը ունի ճարտարապետական ուրույն հորինվածք, և ըստ այնտեղ առկա վրացերեն արձանագրությունների, վերանորոգվել է 12-րդ դարում, Իվանե Օրբելյան ամիրսպասալարի որդի Սմբատի կողմից։ Տեղի վրացերեն արձանագրությունները առիթ են տվել, որ վրացի կրոնականները և պատմաբանները կարծիքներ հնչեցնեն դրա վրացական լինելու փաստի մասին։ Սակայն ակընհայտ է, որ տվյալ ժամանակաշրջանում Գուգարաց տարածաշրջանում ակտիվ էր վրացական գործոնը և նրանք գտնվում էին իրենց զարգացման ուժեղագույն փուլում, ուստի արձանագրությունների վրացերեն նմուշները լիովին օրինաչափ են։
Հնևանք այցելելու համար գործում է խճապատ, ոչ այդքան բարվոք մեքենայի ճանապարհ։ Քայլարշավներ կարելի է կազմակերպել Ձորագյուղից, Կուրթանից, Ծաթերից, Արևածագից և տարածքի այլ բնակավայրերից, վայելելով Ձորագետի կիրճի ամբողջ գեղեցկությունը։

Հակիրճ տեղեկություն

Տեսակ
Կրոնական վայր
Ե՞րբ այցելել
Ապրիլ - նոյեմբեր
Հեռավորություն
32.6 կմ (Վանաձորից)
Ինչպե՞ս հասնել
Մեքենայով կամ ոտքով
Տեսնել
Արևածագի ձոր

Ի՞նչ տեսնել մոտակայքում

Արդվիի Սբ․ Հովհաննեսի վանք (18.9 կմ)
ՔՈԱՖ Այցելուների կենտրոն (9.8 կմ)
Հոռոմայրի վանք (18.1 կմ)
Օձունի եկեղեցի (20.2 կմ)
Քոբայրի վանք (20.5 կմ)
Ծովեր լիճ (20.5 կմ)

Հոռոմայրի վանք

Հոռոմայրի վանական համալիրը գտնվում է Օձուն գյուղից մոտ 3 կմ հարավ-արևելք: Չնայած առաջին անգամ հիշատակվել է դեռևս 7-րդ դարում, վանքի մեզ հասած հատվածները կառուցվել են 12-14-րդ դարերում: Այս եզակի վանքը բաղկացած է երկու մասից. ստորին վանքը, որը հայտնի է նաև որպես «Ձորամիջի վանք», գտնվում է Դեբեդի կիրճի ձախ լանջի ժայռերի տակ, իսկ վերին մասը, որը հայտնի է որպես «Ձորաեզրի վանք», գտնվում է վերևի սարահարթի եզրին:

Ավանդության համաձայն, վանքի առաջին եկեղեցին կառուցվել է 7-րդ դարում Բյուզանդիայի Հերակլ կայսեր կողմից: Մեկ այլ պատմություն վկայում է, որ Հոռոմայրի վանքի հիմնադիրը Վասիդ անունով հույն քրիստոնյա էր, որը դավանափոխ էր եղել հայկական եկեղեցու հավատքին `տեսնելով Հովհան Օձնեցի կաթողիկոսի կողմից արված հրաշքի: Նա բնակություն էր հաստատել կիրճի լանջին գտնվող քարանձավներում և հիմնել տեղանքի առաջին եկեղեցին: Այսպիսով, վանքը հայտնի դարձավ որպես Հոռոմայր՝ հույն կամ բյուզանդական ծագում ունեցող մարդ և այր՝ քարանձավ բառերից: 11-րդ դարում վանքը ձեռք բերեց Պետրոս Ա Գետադարձ կաթողիկոսի մասունքները, ուստի եկեղեցուն տրվեց Սուրբ Նշան անունը:

Հակիրճ տեղեկություն

Տեսակ
Կրոնական վայր
Ե՞րբ այցելել
Ապրիլ - նոյեմբեր
Հեռավորություն
39 կմ (Վանաձորից)
Ինչպե՞ս հասնել
Մեքենայով կամ ոտքով
Տեսնել
Քրիստոսի բարձրաքանդակ

Ի՞նչ տեսնել մոտակայքում

Քոբայրի վանք (4.7 կմ ոտքով)
Սբ․ Հովհաննեսի վանք (5.7 կմ)
Օձունի եկեղեցի (2.6 կմ)
ՔՈԱՖ Այցելուների կենտրոն (26.6 կմ)
ՔՈԱՖ Սմարթ կենտրոն (28 կմ)
Սանահինի կամուրջ (12.9 կմ)

Վանքի ստորին մասի գլխավոր եկեղեցին ՝ Սուրբ Նշանը, միանավ եկեղեցի է, որը կառուցվել է 1187 թվականին Զաքարյան իշխանների կողմից, իսկ զանգակատունը ավելացվել է 1290 թվականին: Եկեղեցու միակ մուտքը զարդարված է Հիսուս Քրիստոսի բարձրաքանդակով: Սուրբ Նշան եկեղեցուն կից կա մեկ այլ միանավ եկեղեցի, որի հարևանությամբ գտնվող փոքրիկ մատուռը կառուցվել է 1201 թվին: Իսկ Սուրբ Նշանից ընդամենը 25 մետր դեպի հյուսիս կա 1301 թվին կառուցված Սուրբ Աստվածածաին մատուռը։ Դրան կից է մեկ այլ կիսավեր մատուռ՝ Սուրբ Առաքյալ անունով: Համալիրի շրջակայքում հայտնաբերված են մեծ թվով 13-րդ դարի խաչքարեր:

Վանքի վերին՝ սարահարթում գտնվող հատվածը, կառուցվել է Հոռոմայրի վանականների կողմից, և չնայած այն առանձնանում է հիմնական համալիրից և որոշ չափով մեկուսացված է, այն համարվում է Հոռոմայր վանքի մի մասը: Ձորաեզրի վանքը բաղկացած է երեք կից կառույցներից. երկու միանավ եկեղեցիներից և նրանց միջև գտնվող գավթից, որոնք միասին ստեղծում են գեղեցիկ համաչափություն:

Հյուսիսային կողմի եկեղեցին և 13-րդ դարի գավիթը կառուցված են դեղնավուն և դարչնագույն երանգի ֆելզիտ քարով, մինչդեռ 1206 թվականին կառուցված հարավային եկեղեցու կառուցման համար օգտագործվել են մուգ մոխրագույն բազալտե քարեր: Սա համալիրին տալիս է բավականին յուրահատուկ տեսք:

Հոռոմայրի վանական համալիրի ստորին հատվածը հասանելի է միայն ոտքի ճանապարհով: Կարող եք քայլել Քոբայրի վանքից եկող արահետով, կամ իջնել Օձուն գյուղից, որը ամենակարճ տարբերակն է: Քոբայրի վանքից դեպի Հոռոմայրի ստորին վանքի մոտով անցնում է մի հիանալի արշավային արահետ, որը հնարավորություն է տալիս ոչ միայն այցելել միջնադարյան Հայաստանի կարևոր կրոնական վայրերը, այլև ճանապարհին վայելել Դեբեդի կիրճի ցնցող տեսարանը: Այս արահետը հասանելի է HikeArmenia հավելվածում: Նշենք, որ Հոռոմայրի վանքի վերին համալիրը կարող եք հասնել ոտքով, մեքենայով կամ հեծանիվով Օձունի կողմից։

Քոբայրի վանք

Դեբեդ կիրճի արևմտյան ափին՝ Թումանյան քաղաքի անմիջապես դիմացը ընկած ժայռի սրտում է կառուցվել Քոբայրի վանքը։ 12-րդ դարի այս վանական համալիրը հայտնի է իր հիասքանչ որմնանկարներով: Վանքը միջնադարյան Հայաստանում կրթության, մշակույթի և գրչության կարևոր կենտրոն էր, որի պատմությունը կապված է այնպիսի արքայական և ազնվական տոհմերի գործունեության հետ, ինչպիսիք են Բագրատունիները, Կյուրիկյանները և Զաքարյանները:

Տեղանքի շրջակայքում կան մի քանի քարանձավներ, որոնք օգտագործվել են որպես վանական խցեր։ Ենթադրվում է, որ վանքի անունը վրացական «քոբ» և հայերեն «այր» բառերի համադրություն է, որոնք երկուսն էլ նշանակում են «քարանձավ»: Անվան ծագման մեկ այլ վարկածում նշում է, որ վանքը հաճախ կռվախնձոր էր տարբեր տերությունների միջև, և ժամանակ առ ժամանակ, վիճաբանելով, թե ում է պատկանում վանքը, կողմերը հարց էին տալիս. «Սա քո բերդն է»: Ահա թե ինչու տեղացիները վանքը անվանում են նաև Քոբեր:

Հակիրճ տեղեկություն

Տեսակ
Կրոնական վայր
Ե՞րբ այցելել
Ապրիլ - նոյեմբեր
Հեռավորություն
34 կմ (Վանաձորից)
Ինչպե՞ս հասնել
Ոտքով
Տեսնել
Քոբայրի որմնանկարներ

Ի՞նչ տեսնել մոտակայքում

Հոռոմայրի վանք (4.7 կմ ոտքով)
Արդվիի Սբ․ Հովհաննեսի վանք (22.8 կմ)
Օձունի եկեղեցի (15.8 կմ)
ՔՈԱՖ Այցելուների կենտրոն (10.7 կմ)
ՔՈԱՖ Սմարթ կենտրոն (12.3 կմ)
Հ․ Թումանյանի տուն-թանգարան (17.8 կմ)

Քոբայրը հիմնադրվել է 1171 թվականին Կյուրիկե Բ թագավորի դստեր ՝ Մարիամի կողմից որպես մենաստան: Վանական համալիրի ընդլայնումը սկսվեց 12-13-րդ դարերում, երբ Քոբայրն անցավ վրացական արքունիքին հավատարիմ Զաքարյան ազնվական ընտանիքի տիրույթների մեջ: Զաքարյանները վանքը վերածեցին քաղքեդոնական հավատքի, որին հետևում էր վրաց եկեղեցին: Այս ընթացքում կառուցվեցին համալիրի շենքերի մեծ մասը, այդ թվում ՝ տաճարը, զանգակատունը, տապանատունը, սեղանատունը, ավանդատունը և այլն: Այս պատճառով պատերին զետեղված հայերեն գրառումների կողքին կարող եք տեսնել նաև վրացերեն տեքստեր։

Զաքարյանները ներմուծեցին ճարտարապետական նոր ոճ, որն ավելի բնորոշ էր վրացական եկեղեցիներին: Առավել ուշագրավ փոփոխություններից մեկը ներտարածքը հարդարող հարուստ և նրբագեղ որմնանկարներն էին։ Հիմնական՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու խորանի վերին աբսիդի որմնանկարը պատկերում է Մարիամին և մանուկ Հիսուսին շրջապատված հրեշտակապետերով, ստորև պատկերված են Խորհրդավոր Ընթրիքի տեսարանը և մի շարք սրբերի կերպարներ։

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուն կից է ավելի փոքրաչափ եկեղեցի, որը հայտնի է որպես Մարիամաշեն։ Այս եկեղեցու մուտքի արձանագրությունը նշում է, որ այն կառուցվել է 1171 թվականին, ուստի այն համարվում է համալիրի ամենահին կառույցը: Քոբայրի վանքի մեկ այլ նշանավոր կառույց է զանգակատուն-տապանատուն, որը թվագրվում է 1279 թվին։ Այն յուրօրինակ է, քանի որ ներկայացնում է այս երկու կառույցների հազվագյուտ համադրություն:

Քոբայրի վանական համալիրը հնարավոր է հասնել ոտքով՝ անցնելով Քոբեր գյուղի միջով: Վանքը նաև արշավային արահետի մեկնակետ է, որը լանջով գնում է դեպի Օձուն գյուղ՝ անցնելով մեկ այլ միջնադարյան վանքի ՝ Հոռոմայրի կողքով: Եթե փնտրում եք Դեբեդի կիրճի առանձնահատուկ տպավորիչ տեսարաններ, ապա անպայման քայլեք այս արահետով, որը հասանելի է նաև HikeArmenia հավելվածում: