Համայնք

Դեբեդի կիրճի բնակավայրերի մասին խոսելիս չենք կարող անտարբեր անցնել Վահագնի գյուղի կողքով։ Մարզկենտրոնից 21 կմ հեռավորության վրա գտնվող Վահագնին ունի ուրույն աշխարհագրական դիրք։ Գյուղը տարբեր ժամանակներում ունեցել է նաև այլ անվանումներ։ Թերևս ամենահայտնին «Շահալու» անվանումն է։ Հետաքրքրական է, որ այս անվանումը մինչ օրս գործածական է հարակից գյուղերի բնակչության կողմից։ Գյուղում ծնվել են բազմաթիվ հայտնի մարդիկ, բայց նրանցից առանձնանում է Անտոն Քոչինյանը, որը 1966-1974 թվականներին ՀԿԿ կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր, և փաստացի հանդիսանում էր այդ ժամանակվա Հայաստանի ղեկավարը։

Վահագնի գյուղի կողքով հոսում է Վահագնի գետակը, որը գյուղի տարածքի ներքին հատվածում միանում է Փամբակ գետին։ Գյուղը մի կողմից եզերված է Դեբեդի կիրճով, իսկ մյուս կողմից գեղեցիկ և սաղարթախիտ անտառներով։

Դեբեդի Կիրճի գեղեցկագույն հատվածի ձախ ափին է գտնվում Ծաթեր գյուղը։ Այն Վանաձորից հեռու է 37կմ, Ալավերդիից՝ 11 կմ հեռավորության վրա։ Դեբեդ գետի ձախ ափին գտնվող այս փոքրիկ բնակավայրը գտնվում է Դսեղ գյուղի դեմ դիմաց․ այս գյուղերին բաժանում է կիրճը։

Ծաթերի բնակիչների հիմնական զբաղմունքը գյուղատնտեսությունն է՝ հողագործությունը։ Առկա է հիմնական դպրոց, մշակույթի տուն, գրադարան ինչպես նաև գյուղի պատմության թանգարան:Ծաթերի մասին կան պատմական բազմաթիվ փաստեր, ինչպես անվան ծագման, այնպես էլ գյուղի սկզբնավորման և զարգացման մասին։

Գտնվելով բնության գողտրիկ անկյունում և ունենալով պատմամշակութային առավել հայտնի երկու կոթողներ՝ գյուղը բավականին գայթակղիչ և չբացահայտված վայր է զբոսաշրջիկների համար։ 

Հատկապես գրավիչ է «Ճգնավորի վանքը», որը գյուղից մոտ 1 կմ հեռավորության վրա է գտնվում, ձորալանջի քարափի տակ։ Այնտեղ հասնելու համար պետք է օգտվել նեղլիկ արահետից, ինչը բավականին գրավիչ է քայլարշավի սիրահարների համար։ Վանքը կառուցվել է 1-12-րդ դարերում, անմշակ քարով, ինչն ավելի է ամբողջացնում տեսարանը՝ վանքին միաձուլելով տարածքի վայրի բնության հետ։

Լոռու մարզկենտրոն Վանաձոր քաղաքի անմիջական հարևանությամբ՝ 9 կմ հեռավորության վրա է գտնվում մի գողտրիկ անկյուն՝ Փամբակ գյուղը։ Այն տեղակայված  է Փամբակ գետի ափին, գեղատեսիլ անտառների հենց գրկում, ինչը հնարավորություն է  շնորհում տարվա յուրաքանչյուր եղանակին վայելել Դեբեդի Կիրճի սքանչությունը․ ձմեռները համամատաբար մեղմ են, ամռաները՝ զով:

Գյուղը հիմնադրվել է 1895 թվականին Վրաստան-Ղարաքիլիսա երկաթգծի շինարարության ժամանակ։ Չնայած այս բնակավայրի մասին հիշատակություններ կան դեռևս վաղ ժամանակներից, որոնք տեղահանվել են 1600-ական թվականներին։

Գյուղի յուրահատկությունը կայանում է հարակից տարածքներից բացվող աննախատիպ բնապատկերների առատության մեջ։ Յուրաքանչյուրի ուշադրությունը անմիջապես կգրավի գյուղի կողային լեռներից գահավիժող առուների, ինչպես նաև դիմացի սարից դեպի Փամբակ գետը շտապող «Բնձոր» վտակի համայնապատկերը:  Բացատները, բլուրները և բնական աղբյուրները Փամբակի անմնացորդ մասն են կազմում։