Սանահինի վանական համալիր

Սանահինի գլխավոր Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին կառուցվել է 966 թվին Աշոտ Ողորմած թագավորի և Խոսրովանույշ թագուհու կողից ի պատիվ իրենց երկու որդիների՝ Կյուրիկեի և Սմբատի։ Թագավորական ընտանիքը այստեղ հիմնեց միաբանություն և կրոնական դպրոց, և հրավիրեց հոգևորականների, բարձրագույն կրթությամբ վարդապետների և գրիչների հաստատվել այստեղ։ Սանահինը շուտով դարձավ Կյուրիկյան թագավորության հոգևոր նստավայրը, որով էլ պայմանավորված էր վանքի հետագա ընդլայնումը։

Վանքը բաղկացած է Սուրբ Աստվածածին (928-944) և Սուրբ Ամենափրկիչ հիմնական եկեղեցիներից (966), որոնք ունեն իրենց առանձին գավիթները (հապատասխանորեն 1211 և 1181), ճեմարանից (10-11-րդ դարեր), զանգակատնից (1235) և մատենադարանից (1063)։ Այլ կառույցներից են Սուրբ Գրիգոր փոքրաչափ եկեղեցին (10-րդ դար), սեղանատունը, ինչպես նաև Կյուրիկյան և Զաքարյան տոհմերի դամբարանները։

Սանահինի ճեմարանի կառույցը յուրահատուկ օրինակ է աշխարհիկ շինությունների շարքում։ Սուրբ Աստվածածնի գավթին հարող այս ուղղանկյուն լսարանը ունի իրար կողքին արված որմնախորշեր, որոնք ամենայն հավանականությամբ ծառայել են վանականների համար որպես նստատեղեր։

Սանահինը կրթության կարևոր կենտրոն էր, որտեղ աստվածաբանությունից զատ ուսուցանում էին փիլիսոփայություն, գեղագրություն, բժշկագիտություն, հռետորաբանություն, երաշժտություն, տոմարագիտություն, և այլն։ Նշանավոր վարժապետներից էր Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին։ Իր «Թղթեր» աշխատությունում նա արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդել ժամանակի քաղաքական և կրոնական խնդիրների մասին, ինչպես նաև արտահայտել է իր մտքերը կենսաբանության, աստղագիտության, երաժշտագիտության, գեղագիտության, գրականության, առասպելաբանության, բժշկագիտության և բնագիտության մասին։

Հարևան Հաղպատի վանքի հետ միասին, Սանահինի վանքը ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառագության ցանկում, որպես հայկական և բյուզանդական եկեղեցական ճարտարապետության յուրահատուկ օրինակ։