Հայտնի մարդիկ

Ցանկացած հայի հարցրեք, թե ով է Մեծն լոռեցին, բոլորն էլ կտան Հովհաննես Թումանյանի (1869-1923) անունը։ Իր ծննդավայր Դսեղն ամբողջ Դեբեդի կիրճում հայտնի է Ամենայն հայոց բանաստեղծի տուն-թանգարանով, իր գրած ստեղծագործություններով և կերպարներով։ Դսեղցիներն անգամ ամեն տարի Թումանյանական օրեր են նշում։

Թումանյանի կերպարները փոխանցում են այս հող ու ջրի, անտառների ու գետերի, նահապետական ավանդույթների և սուր հումորի տեր մարդկանց էությունն այնպիսի նրբությամբ, որ անգամ տասնամյակներ հետո դրանք արդիական ու կենդանի են թվում։ Հարցրեք դսեղի բնակիչներին, թե որտեղից է ձորը նետվել Անուշը, ինչպես հասնել Գիքորի աղբյուրի մոտ կամ լսեք գիժ Դեբեդ գետի ձայները Լոռեցի Սաքոյի ականջներով։

1982 թվին Սերգեյ Իսրայելյանի և Հենրիկ Մալյանի կողմից նկարահանվեց «Գիքոր» ֆիլմի երկրորդ էկրանավորումը։ Ֆիլմը սկսվում է Դեբեդի կիրճի բնության և Դսեղ գյուղի տեսարաններով։ Հատկապես առանձնանում է Համբոյի ու Գիքորի ճամփորդությունը դեպի Թիֆլիս, որի ճանապարհին կանգնում են Դսեղի անտառների մեջ հոսող աղբյուրի մոտ՝ ջուր խմելու։ Այս կետը գյուղում հայտնի է որպես Գիքորի աղբյուր և մինչ օրս այստեղից սառնորակ ջուր է հոսում։

Հայտնի լոռեցի գրողների շարքին է պատկանում հայտնի հայ արձակագիր Հրանտ Մաթևոսյանը (1935-2002)։ Մաթևոսյանը ծնվել է Ահնիձոր գյուղում՝ Մարցագետի հարևանությամբ։ Իր ստեղծագործությունների հիմքը եղել է տեղի բնությունը, հողի հետ ամուր կապը՝ մեկնաբանված փիլիսոփայական լույսի ներքո։ Իր գրական ուղին սկսել է 1961 թվականին գրված «Ահնիձոր» ակնարկով, որում Մաթևոսյանը նկարագրում էր ժամանակակից գյուղի կյանքն ու գյուղացուն բաժին ընկած դժվարությունները։ Գյուղի և գյուղացու թեման առանցքային դեր ուներ գրողի ստեղծագործություններում։

Հրանտ Մաթևոսյանի աշխատանքները թարգմանվել և հրապարակվել են մի շարք լեզուներով, ներառյան ռուսերեն, ֆրանսերեն, անգլերեն, ուկրայիներեն, չեխերեն և այլն։ Արձակագիր լինելուց բացի, Մաթևոսյանը նաև կինոսցենարիստ էր, մի շարք դասական հայկական ֆիլմեր նկարահանվել են հենց իր գրած սցենարներով։ Դրանցից միգուցե ամենաճանաչվածն է 1969 թվականին Հենրիկ Մալյանի կողմից նկարահանված «Մենք ենք մեր սարերը» գեղարվեստական ֆիլմը։ Մաթևոսյանի գործերից «Աշնան Արևը» և «Տերը» ռեժիսոր Բագրատ Հովհաննիսյանի նախաձեռնությամբ իր ֆիլմային տարբերակը ստացան, նկարահանվելով հենց գրողի հայրենի Ահնիձոր գյուղում։

Ծնունդով Վանաձորից, արդիության շրջանի նկարիչ է Կառլոս Աբովյանը, ում անունով էլ կոչվում է Վանաձորի կերպարվեստի թանգարանը։ Աբովյանի կտավներում Լոռիի բնությունն արտացոլված է ուրույն ոճով, օրինակ «Արդվի․ հին գերեզմանատուն», «Լոռի․ մայրամուտի գույներ» և այլն։

Կառլոս Աբովյանը մասնագիտական նկարչական կրթություն չի ստացել, այլ ինքնակրթությամբ է զբաղվել Երևանի և Մոսկվայի թանգարաններում, ուսումնասիրել մեծ վարպետների ստեղծագործությունները գրքերում և ալբոմներում, իսկ իր ուսուցիչներն է համարել հայ մանրանկարիչներին, ինչպես նաև հայտնի հայ նկարիչներ Մինաս Ավետիսյանին, Վարդգես Սուրենյանցին, Ալեքսանդր Բաժբեուկ-Մելիքյանին և այլոց։

Ըստ Աբովյանի, Լոռվա ձորի բնությունը մեծ դեր է խաղացել իր՝ որպես նկարչի ձևավորման գործում։ Իր գործերին բնորոշ են խորհրդապաշտությունը, գունային ոչ կաղապարային լուծումները։ Կառլոս Աբովյանի աշխատանքները կարելի է տեսնել Երևանի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում։